در این قسمت قصد داریم همراه والدین و نیز معلمان عزیز مقاطع مختلف
تحصیلی به ویژه مقطع ابتدایی شده، و به برسی دانش آموزان پرخاشگر و راهکار های
رفتاری و مقابله با آنها بپردازیم.
پرخاشگری، در رفتارهای تهاجمی و نابهنجار که در آن فرد به خودش یا اطرافیانش
آسیب می رساند معنا می شود. هر چند که در این بخش نباید از هدف و نیت فرد پرخاشگر
غافل شد. چراکه پرخاشگری یک عمل برون ریزانه و عمدی است که فرد برای تخلیه مشکلات
درونی خود در اثر کوچک ترین فشار از خود نشان می دهد.
طبق گفته ی روانشناسان، پرخاشگری می تواند جسمی، لفظی-کلامی و یا به
نحوی در بعد تجاوز به حقوق دیگران باشد. پرخاشگری را می توان امری ذاتی دانست. و
از سوی دیگر می توان به بعد محیطی آن که از عوامل اجتماعی منشا می گیرد نز اشاره
کرد. که در این صورت، یک امر اکتسابی خوانده می شود.
رفتار های خشونت آمیز و توأم با پرخاشگری، از اختلالات عملکردی رایج
انسان ها است. که در برخی با شدت بیشتری آشکار می شود. پرخاشگری، یک کشش و تمایل
در فرد است که باعث می شود در برخی مواقع با زدن، شکستن، خراب کردن و آسیب زدن و
نیز لفظ و کلام نابجا و نامناسب خود را تا حدودی تخلیه کند. این عمل، نمایانگر یک
انقلاب و بهم ریختگی درونی است. که فرد قادر به کنترل و مهار کردن آن نبوده و باعث
بروز شدید اینگونه رفتارهای نابهنجار و نامتعارف می شود.
در این میان حفظ خونسردی و آرامش و مقابله‌ی عاقلانه با کودک پرخاشگر
کار آسانی نیست. و این سرکشی ها، حس ناکامی و خستگی را در معلم تشدید می کند. اما
روشن است که در این مواقع بحرانی، واکنش معلم بسیار حائز اهمیت است.
در این زمان معلم
باید از بلند کردن صدا و مقابله به مثل کردن بپرهیزد. چراکه این رفتار کودک را
لجبازتر و خشمگین تر، و عیله معلم کرده و موجب می شود که این فرایند به مشاجره ختم
شود. هرچند که این مطلب به این معنا نیست که تیم آموزشی مدرسه و معلم و مدیران، نظم
را نادیده گرفته و فضا را برای ایجاد اخلال و بی نظمی دانش‌آموز پرخاشگر فراهم کنند.
بلکه به آن منظور است که در کنار مدارا کردن با دانش آموز، تا آنجا که آسیبی به
محیط امن مدسه وارد نشود و شان و احترام معلم و کلاس درس تحت شعاع قرار نگیرد، قوانین
و مقرراتی نیز وضع کرد. و با توضیح این مقررات و قوانین در کنار جدیت در اعمال
قوانین این مساله را تحت کنترل در آورند.
و اما منشا و ریشه
این پرخاشگری ها کجاست؟
1- ریشه داشتن در امور
فطری و ذاتی
در این مورد، صفت و ویژگی پرخاشگری از ابتدای کودکی همراه وی بوده است
و در وجود او به صورت ناخواسته نهادینه شده است. و نمی توان آن را اکتسابی و یا
نشات گرفته از محیط دانست.
2- ریشه داشتن در مسائل
اجتماعی
طبق گفته ی برخی روانشناسان، پرخاشگری می تواند از منبعی دیگر همچون
مسائل و مشکلات اجتماعی و مکتسبات محیطی نیز نشات گرفته باشد. موانع و اختلالاتی
همچون نارضایتی فردی از شرایط زندگی در سایه اجتماع، نارضایتی از اطرافیان و
ارتباطات و نیز گره های فکری در اثر وقایع و حوادث تلخ و ناگوار همچون ازدست دادن
عزیزان، جدایی پدر و مادر، دعواهای نامطلوب و مداوم در محیط خانه و کمبود محبت های
روانی و احساسی و نیز عقده هایی در ذهن فرد از مدیر، معلم و مدرسه. همه اینها می
تواند موجب پیدایش این عارضه و اختلال در فرد یا کودک شود.
3- ریشه در بعد غریزی
تاثیر گرفته از اجتماع
بهتر است همان طور که در ابتدا گفتیم، دوباره یاد آور شویم که این
جنبه از روحیات، یعنی پرخاشگری در تمام انسان ها وجود دارد. که کم و بیش شاهد آن
در مواقع مختلف حتی در آن ها که این گونه رفتار ها را درون خود نهان دارند هم
خواهیم بود. اما اگر به آن دامن زده شود، به تدریج قابل رشد و گسترش یافتن خواهد
بود. آنگونه که تمام زندگی فرد را تحث تاثیر خودش قرار خواهد داد.
4- ریشه داشتن در کمبود
توجه و خلاء عاطفی
طرد شدن کودک از سمت والدین و یا عدم دریافت محبت توأم والدین، با جدایی
پدر و مادر از یکدیگر، غیبت حضور هر یک از والدین، بیماری های جدی یکی از اعضای
خانواده و اعتیاد والدین، به ویژه در سنین کودکی موجب ظهور و تشدید این اختلال
رفتاری در کودک می شود.
5- ریشه داشتن در ناکامی
ها و ضعف های آموزشگاهی و تحصیلی
پرخاشگری دانش آموز و
کودک ما می تواند تحت تاثیر ضعیف بودن روند رشدی و پیشرفت تحصیلی و آموزشی رخ دهد.
آنها می توانند به خاطر تغیییر نکردن و حتی روند صعودی نداشتن و پس رفت کردن در
حوزه درسی این رفتار را از خود نشان می
دهند.
و اما پس از تشخیص
علت و ریشه یابی این مشکل، روش ها و راه حل های اصلاح این اختلال چیست؟
1- آگاه کردن فرد
پرخاشگر
این موضوع دارای
اهمیت خاص است که دانش آموز و کودک پرخاشگر باید در ابتدا قبل از هر گونه واکنشی
نسبت به رفتارهایش تفهیم شود، درباره این موضوع که رسیدن به مقصود با خشم و ایجاد
مشکل برای خود و دیگران درست و امکان پذیر نیست.
2- تفکر و صبر برای
رسیدن به نتیجه ای مطلوب
به هنگام پرخاشگری
دانش آموز سر او فریاد نکشید و با رفتاری مانند خودش با او مقابله نکنید. این
رفتار نتیجه ای به جز وخیم تر شدن اوضاع در دراز مدت در بر نخواهد داشت. فراموش
نکنیم که جر و بحث با کودک در این مواقع کاری بیهوده است و مشخص است که نمی توان
به صورتی منطقی توأم با فریاد و تحکم مسئله ای را برای کسی توجیه کرد و او را
وادار به رفتار در یک قالب مشخص کرد. بلکه این شیوه در آرامش برای طولانی مدت به
بار خواهد نشست و کودک به تدریج پخته و ورزیده خواهد شد.
3- آشکار کردن زشتی این رفتار و گوشزد رعایت حقوق دیگران
کودک باید آموزش داده
شود و بدین ترتیب دریابد که مرتکب چه عمل زشت و ناپسندی می شود. تا اینکه از کاری
که انجام می دهد، حرفی که میزند و برخوردی که در قالب شکستن و فریاد زدن و حمله
کردن و عتاب کردن دیگران انجام می دهد، خشنود و راضی نباشد. و این کار را به عنوان
راهی برای دستیابی به اهداف خود تلقی نکند. همچنین آشنا شدن با حقوق اطرافیان و
حتی خانواده و یادگیری نحوه برخورد در قبال دیگران، از امور ضروری به شمار می رود.
کودک باید بداند که مختار به انجام هر گونه رفتاری در برابر دیگران و حتی نزدیکان
خود نیست. و نباید توقع این را داشته باشد که خانواده متحمل رفتارهای خشونت آمیز و
ناهنجار او باشند.
4- فراهم کردن محیط و
فضایی دوستانه
از طریق ایجاد محیطی
دوستانه در محل زندگی و پرورش کودک خود، زمینه و شرایط را برای تحول و تغییر او
فراهم کنید. و با مملؤ کردن افکار دانش آموز از آرامش، در مسیر کنترل و برقراری
تعادل رفتاری کودک خود موفق باشید.